مطالعه ساختار سیاسی ماد بر اساس داده های باستان شناسی

در اکثر کتاب های تاریخی، در فصل های نخستین خود اشاره ای کوتاه به دوره ماد در تاریخ ایران باستان دارند، ولی معمولا از چند سطر بیشتر تجاوز نمی کند. حال سوالی پیش می آید، آیا جایگاه ماد در تاریخ ایران در همین چند سطر ارائه شده است؟ شناخت ماد چه تاثیری در شناخت فرهنگ و تمدن ایران دارد؟... مادی ها بی شک نقش بسیار مهمی در تاریخ سیاسی سرزمین ایران و بین النهرین بر عهده داشتند. در سطح منطقه ای موفق شدند اقوام و دولت های کوچک محلی را در قالب قدرتی بزرگ متحد و زمینه را برای شکل گیری امپراتوری هخامنشی و تحولات گسترده ای که بعد از آن در تاریخ و تمدن ایران بوقوع پیوست را، فراهم سازند. در قرن هفتم قدرت خود را تثبیت کردند و از خود آثار معماری در محوطه های نوشیجان، باباجان و گودین، ازبکی، سیلک و ... بر جای گذاشتند. باید دانست که همین دوران کوتاه تأثیر زیادی در تاریخ ایران دارد که ایجاد حکومت ایرانی نمونه ای از آن است. وضعیت ماد به ویژه در حدود سال های 612-550 پ م درپرده ابهام قرار دارد و با توجه به اطلاعات گردآوری شده از منابع مکتوب و داده های باستان شناسی، باز هم ابهامات و جنبه-های مختلفی در ارتباط با آنان ناشتاخته باقی مانده است. آشوریان از جمله پیشگامانی بودند که در طی حملات خود به مناطق زاگرس مطالب جامعی از مادها را بیان نموده اند. علی رغم اشارات مکرر متون آشوری به مادها، از یک ساختار سیاسی بزرگ خبری نیست، بلکه به ساختارهای پراکنده و ایالت های مختلفی اشاره شده است. از حدود 650 تا 614 پ.م دوباره مادها ظاهر می شوند. متاسفانه اطلاعات تاریخی چندانی از این دوره زمانی نداریم و تنها اشاره به مادها در منابع بابلی است. در دیگر متون نیز اطلاعات جسته و گریخته ای از ماد آمده است که اشاره ای به یک قدرت بزرگ سیاسی نیست ولی همه منابع به نوعی قدرت ماد را نشان داده اند. از حدود 612 تا 550 پ.م که اوج قدرت ماد است اطلاعات باستان شناسی تا کنون چیزی را ثابت نکرده اند که میتواند دلیل آن ضعف فعالیت های باستان شناسی باشد یا اینکه مادها تازه قدرت را در دست گرفته اند و با مشکلات زیادی روبه رو بوده اند، بنابراین نتوانستند آثاری از خود بر جای بگذارند. کمبود همین کاوش های باستان شناسی خود، آغاز کننده مشکلات در زمینه شناخت ماد است. مادها مسلما دارای پایتختی بوده اند که این تکته را هم منابع بابلی و هم یونانی ثابت کرده اند. با توجه به اینکه هنوز کاوش های باستان شناسی هگمتانه هیچ داده ای را از دوره ماد نشان نداده است باید به دنبال پایتخت ماد در مکان دیگری بود که با توجه به نظریات مختلف بهترین گزینه تپه مصلی است. قلمرو مادها در دو دوره قابل بررسی است؛ دوره اول قبل از سقوط آشور و دوره بعد از آن. در دوره نخست مادی ها از منطقه کنگاور و همدان در غرب تا منطقه خراسان در شرق، از رشته کوه البرز در شمال تا منطقه کاشان در جنوب گسترده بودند و در دوره دوم این قلمرو به ویژه در جهت غرب و شمال غرب گسترش یافته است. تحقیق حاضر تلاشی است، برای راه گشایی بخشی از مشکلات بیان شده در ارتباط با ماد است.